Opracował br. Krzysztof Szybiak OP
Co to jest msza koncelebrowana?
Msza koncelebrowana jest to msza sprawowana równocześnie przy jednym ołtarzu przez większą liczbę kapłanów. Jest ona znakiem ukazującym naturę Kościoła jako „sakramentu” wspólnoty i jedności. Koncelebra jest pełniejszym znakiem i dlatego należy dać jej pierwszeństwo przed celebrowaniem indywidualnym.
Ołtarz na którym pod sakramentalnymi znakami uobecnia się ofiara krzyża, jest także nazywany Stołem Pańskim. Ołtarz jest też ośrodkiem dziękczynienia, które spełnia się przez sprawowanie Eucharystii. Dlatego ze względu na szacunek należny uczcie Eucharystycznej, na której rozdziela się Ciało i Krew Pańską ołtarz należy przykryć przynajmniej jednym obrusem.
Obok ołtarza lub ma nim powinny być ustawione świeczniki dla podkreślenia szacunku i uroczystego charakteru akcji liturgicznej. Nie powinny one zasłaniać ani odwracać uwagi od ołtarza. Swoim wyglądem powinny upiększać prezbitenium.
Obok ołtarza lub na nim powinien stać krzyż, tak aby był dobrze widoczny dla wiernych.
Z ambony czyta się lekcje, śpiewa psalm responsoryjny oraz orędzie wielkanocne. Można też stąd wygłaszać homilię i odmawiać modlitwę powszechną czyli modlitwę wiernych.
Miejsce przewodniczenia. Krzesło kapłana powinno podkreślać jego funkcję przewodniczącego zgromadzenia i kierującego modlitwą , dlatego najodpowiedniejsze będzie miejsce u szczytu prezbiterium, zwrócone w stronę ludu.
Siedzenia dla ministrantów należy umieścić w najdogodniejszym miejscu w prezbiterium tak, aby mogli łatwo spełniać powierzone im czynności.
Zadania i czynności ministrantów światła
Ministranci światła :
- Przed Msza św. zapałają świece na ołtarzu.
- Z zapalonymi świecami (akolitkami) biorą udział w procesji wejścia, idąc po obu stronach krzyża. Przy dojściu do ołtarza nie klękają ani nie kłaniają się, lecz stawiają świece przed ołtarzem , symetrycznie. Następnie kłaniają się w stronę ołtarza i idą na swoje miejsca.
- W czasie śpiewu „Alleluja” podchodzą do ołtarza, biorą świece, przechodzą przed ambonkę, ustawiają się symetrycznie twarzą do siebie. Po odczytaniu Ewangelii stawiają świece przed ambonką i wracają na swoje miejsca.
- Przed prefacją stawiają świece przed ołtarzem.
- Jeżeli odbywa się procesja komunijna, w czasie śpiewu „Baranku Boży” biorą świece i ustawiają się na czele procesji, prowadząc ją do ołtarza. Po przyjściu do ołtarza stawiają świece na swoim miejscu.
Do procesji wyjścia, po liturgii rozesłania, biorą świece i idą na czele procesji obok krzyża do zakrystii.
Zadania obrzędów wstępnych w liturgii Mszy świętej
„Części poprzedzające liturgię słowa, a więc: wejście, pozdrowienie, akt pokuty, 'Panie zmiłuj się’, 'Chwała na wysokości i kolekta mają charakter wstępu, wprowadzenia i przygotowania. Obrzędy te mają na celu, by wierni, którzy zbierają się razem, połączyli się we wspólnotę i przygotowali się do odpowiedniego słuchania słowa Bożego i do godnego sprawowania Eucharystii.”
Podczas procesji wejścia należy zwrócić uwagę aby śpiew był zsynchronizowany z procesją. Należy dać sygnał dzwonkiem na rozpoczęcie śpiewu dla organisty lub scholi (zanim asysta wejdzie do kościoła).Śpiew powinien trwać aż do końca procesji łącznie z uczczeniem ołtarza i ewentualnym okadzeniem. Śpiew na wejście towarzyszy procesji kapłana i asysty.
„Po przybyciu do ołtarza kapłan i ministranci składają mu należną cześć przez przyklęknięcie. Krzyż, o ile jest niesiony w procesji, umieszcza się przy ołtarzu lub innym stosownym miejscu. Natomiast świeczniki , które nieśli ministranci, stawia się przy ołtarzu. Kapłan / i diakon / podchodzi do ołtarza i całuje go na znak czci.
Następnie można okadzić ołtarz, obchodząc go dookoła” Po oddaniu czci ołtarzowi wszyscy udają się na swoje miejsca i stoją.
Zadania i czynności turyferariusza i nowikulariusza
- Przed Mszą św. należy zapytać celebransa, w których momentach Mszy św. będzie używane kadzidło. – Przed wyruszeniem procesji wejścia podchodzą do celebransa w celu nasypania kadzidła. W procesji idą na czele, przed krzyżem.
- Po dojściu do ołtarza przyklękają lub czynią głęboki ukłon, po ucałowaniu ołtarza przez calebransa podchodzą do niego w celu nasypania kadzidła. T oddaje kadzielnicę celebransowi. Gdy cel. obchodzi ołtarz T i N, towarzyszą mu po obu stronach czyniąc razem z nim ukłony do krzyża i ołtarza. Po okadzeniu T odbiera kadzielnicę, obaj odnoszą sprzęt do zakrystii i wracają na swoje miejsca.
- Przed Ewangelią, na początku śpiewu „Alleluja”, T i N podchodzą do celebransa w celu nasypania kadzidła. Następnie stają obok ambonki. Po „Słowa Ewangelii według .” T podaje czytającemu Ewangelię kadzidło. Po przeczytaniu Ewangelii odnoszą sprzęt do zakrystii i zajmują swoje miejsce.
- Przed obmyciem (lavabo) podchodzą do celebransa w celu nasypania kadzidła. Towarzyszą mu przy okadzaniu ołtarza, następnie T okadza celebransa (także koncelebransów, jeżeli są), ministrantów i lud. Potem idą na swoje miejsca, nie odnosząc sprzętu do zakrystii. Jeżeli jest diakon, on okadza celebransa, koncelebransów. ministrantów, i lud. ? W czasie epiklezy ( modlitwa przed przeistoczeniem z rękami wyciągniętymi nad darami) N nasypuje kadzidło, potem T i N klękają przed ołtarzem okadzając Święte Postacie, gdy celebrans ukazuje je ludowi Po „Amen”, przed „Ojcze nasz”, odchodzą do zakrystii, aby odnieść sprzęt, zaraz wracają, uczestnicząc do końca Mszy św. na swoich miejscach. Do procesji powrotnej nie przynosi się kadzielnicy. T i N idą za krzyżem i za MŚ I i MŚ II.
Ministrant krzyża
- krucyferariusz Krucyferariusz przygotowuje i niesie krzyż w procesji wejścia. Dochodząc do ołtarza nie klęka z innymi. Krzyż stawia obok ołtarza lub na ołtarzu albo odnosi do zakrystii. Pod koniec Mszy św., bezpośrednio po formule rozesłania, bierze go i staje przed ołtarzem od strony ludu, zwrócony twarzą do celebransa, przyjmuje błogosławieństwo schylając głowę, idzie na czele procesji wyjścia.
Jeżeli krzyż był odniesiony. do zakrystii, przynosi go przed rozesłaniem i staje przed ołtarzem.
Znaczenie funkcji liturgicznych
„Czynności liturgiczne należą do całego Ciała Kościoła, uwidaczniają je i na nie oddziałują. Poszczególnych natomiast członków dosięgają w różny sposób, zależnie od święceń, urzędów i czynnego udziału”.
W tych słowach Konstytucji o Liturgii możemy odnaleźć podwójne znaczenie czynności liturgicznych. Ich zadaniem jest najpierw „uwidocznić Kościół i na niego oddziaływać”. Ważny jest też wzgląd praktyczny, związany z samym przebiegiem liturgii. Każdy wykonuje zadania, jakie zostały mu powierzone.
Czynności liturgiczne uwidaczniają Kościół taki, jaki jest on w swojej strukturze, czyli hierarchiczny. Różne zadania zostają tu rozdzielone pomiędzy uczestników Zgromadzenia, a o podziale decyduje przede wszystkim troska o to, aby wspólnota zgromadzona przy ołtarzu, była także w widzialny sposób wspólnotą „kościelną” ukazującą Kościół w jego rozmaitości po-sług i zadań.
Stojący obok kapłana ministranci zanim wykonają jakąkolwiek czynność, objawiają Kościół, ukazują jego naturę i bogactwo duchowe wszystkim zgromadzonym. Są więc potrzebni przy ołtarzu w swoich różnorodnych funkcjach i stopniach najpierw w celu „teologicznym”, jako dopełnienie znaku Zgromadzenia Liturgicznego, a później ze względów „praktycznych”, aby wykonać potrzebne czynności.
Zewnętrzna oprawa liturgii poczynając od wyglądu kościoła i ołtarza, od szat i naczyń liturgicznych, poprzez gesty i postawy zgromadzonych wiernych, a kończąc na rozmaitości posług, ma duże znaczenie w przeżywaniu samej tajemnicy ukrytej pod osłoną znaków, a szczególnie w odkryciu wspólnotowego i wspólnoto-twórczego charakteru liturgii. Należy więc bardzo dbać o to, aby ten aspekt celebracji liturgii nie został zepchnięty na dalszy plan.
Sobór stwierdzając , że „każdy obchód liturgiczny, jako dzieło Chrystusa – Kapłana i Jego Ciała, czyli Kościoła, jest czynnością w najwyższym stopniu świętą, a żadna inna czynność Kościoła nie dorównuje jej skuteczności z tego samego tytułu i w tym samym stopniu” (KL7) oraz, że „liturgia jest szczytem, do którego zmierza działalność Kościoła i jednocześnie źródłem, z którego wypływa cała jego moc” (KL10), daje tym samym do zrozumienia, że liturgii należy dać pierwszeństwo przed innymi dziełami Kościoła. Odnosi się to także do służby liturgicznej.
Nie powinno więc w żadnej parafii braknąć sług ołtarza różnego wieku i stanu, którzy z radością podjęliby rozmaite funkcje liturgiczne. Duża liczba ministrantów przy ołtarzu nie jest więc obca duchowi liturgii, przeciwnie, tylko w dużej liczbie, właściwie uporządkowanej, można ukazać różnorodność posług, a przez to pełniej ukazać, że Zgromadzenie Liturgiczne jest podstawowym znakiem Kościoła.
Cechy posługi liturgicznej
„Wszystkie czynności liturgiczne w czasie liturgii stanowią szczególny akt czci Boga, a przez znaki widzialne Mistyczne Ciało Kościoła tj. Głowa (Chrystus) ze swymi członkami (wszyscy wierzący katolicy), wykonuje całkowity kult publiczny (por KL 7)*.
Szczególnie podkreślę następujące cechy posług liturgicznych:
a – wielkość i godność posługi,
b – jej publiczny charakter,
c – sposób jej wykonywania,
d – związek z życiem codziennym”.
a) czynności liturgiczne są czynnościami świętymi
„Każdy obchód liturgiczny, jako dzieło Chrystusa – Kapłana i Jego Ciała , czyli Kościoła, jest czynnością w najwyższym stopniu świętą” (KL 7).Wszystkie czynności spełniane podczas jej trwania są dotknięte tą świętością. To z kolei, domaga się świętości osobistej osób, które te czynności wykonują. Dlatego posługa człowieka będącego w stanie grzechu ciężkiego, jest zawsze jakąś formą fałszu i nieuczciwości względem Boga i ludzi. Stan łaski uświęcającej, jest normalnym stanem i sposobem życia wszystkich wierzących, a szczególnie tych, którzy wypełniają specjalne zadania powierzone im przez Kościół.
b) są aktami publicznej czci boga samego
„Czynności liturgiczne nie są czynnościami prywatnymi, lecz kultem Kościoła, będącego sakramentem jedności, a Kościół to lud święty, zjednoczony i zgromadzony pod zwierzchnictwem biskupów”.(KL 26).
Kościół określa jak powinny prze-biegać obrzędy liturgiczne. Należy więc podporządkow0ać się jego zarządzeniom. Przepisy określają wyraźnie, jakie zagadnienia są pozostawione dowolności przewodniczącego Zgromadzenia lub uwarunkowaniom wynikającym z miejscowych zwyczajów. W pozostałych wypadkach obowiązuje wierność wobec zarządzeń odpowiedniej władzy Kościoła.
Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego mówi o takich posługach liturgicznych jak (służba w prezbiterium): lektor, akolita, psalmista, ministranci do noszenia mszału, krzyża, świec, chleba, wina, wody, kadzielnicy oraz kierujący przebiegiem liturgii – ceremoniarz; oraz (służba poza prezbiterium): komentator, pilnujący porządku – służba ładu, zbierający dary – służba darów, w naszym kościele można dodać chorążanki i bielanki.
Posługi te nie są więc prywatnymi czynnościami ministrantów, lecz służą w świętym Zgromadzeniu. Mają być wykonywane w duchu liturgii w sposób określony przepisami odpowiedniej władzy Kościoła.
c) winny być wykonywane z wiarą, pięknie i dokładnie
„Niech wykonują swój urząd z taką szczerą pobożnością i dokładnością, jak przystoi wzniosłej posłudze i odpowiada słusznym wymaganiom Ludu Bożego” (KL29). Tych dwóch cech nie można oddzielać, gdyż jedno bez drugiego jest po prostu brakiem. Należy się więc dobrze przygotować do pełnienia tych wzniosłych zadań. Te dwie cechy dotyczące sposobu wykonywania czynności liturgicznych – pobożność i dokładność – można też określić jako piękno i czytelność.
Wszystko co dzieje się w liturgii powinno być piękne, gdyż Bóg jest miłośnikiem piękna. Czysta ma być alba, komża, obrus, piękny ornat, i piękna i porządna postawa wszystkich uczestników liturgii.
Bardzo ważna jest także czytelność i sens czynności liturgicznych. Każdy gest, każde przejście, każde słowo musi mieć jakieś uzasadnienie, musi coś znaczyć. Nie można w czasie liturgii wykonywać czynności niepotrzebnych, np. wynosić ampułek, zapalać świec, wychodzić do zakrystii, rozmawiać czy zwiedzać kościoła.
Celem posługi liturgicznej jest wyraźniej ukazać wiernym pewien znak, np. światło a nigdy nie zamazywać jego czytelności np. przez zasłanianie czy bawienie się nim.
Dlatego ministrant posługujący przy ołtarzu musi rozumieć głęboki sens poszczególnych znaków i czynności, i tak je wykonywać, aby były czytelne dla zgromadzonego ludu.
d) winny kształtować codzienne życie
„Liturgia jest pierwszym i niezastąpionym źródłem, z którego wierni czerpią ducha prawdziwie chrześcijańskiego” (KL 14). Dla ministrantów służba Chrystusowi przy ołtarzu jest wzorem służby w codziennym życiu. Skoro posługa „wyróżnia” ministranta spośród innych wiernych w kościele, to postawa powinna „wyróżniać” go w jego środowisku.
Bliskość Chrystusa i Jego przykład powinny przemieniać sługi ołtarza w ludzi służących swoim braciom. Bez takiego nastawienia niemożliwa jest dobra posługa liturgiczna. Prawdziwym i pierwszym nauczycielem ministranta jest sam Jezus Chrystus, którego ma naśladować jako sługę. Ministrant wchodząc do kościoła mówi: „idę służyć”. Trzeba, aby wychodząc z niego powtórzył to samo: „idę służyć”. Obecność przy ołtarzu pomaga mu zabrać ze sobą cząstkę Chrystusowej postawy.
„Duszpasterze powinni czuwać, aby czynności liturgiczne odprawiano nie tylko ważnie i godziwie, lecz także aby wierni uczestniczyli w nich świadomie, czynnie i owocnie (KL 11).
Posługa przy ołtarzu nie tylko nie zwalnia ministranta od uczestnictwa w liturgii, ale wymaga od niego pełniejszego włączenia się w święte obrzędy, gdyż właśnie jemu została powierzona jakaś funkcja, dlatego tym bardziej Jego uczestnictwo ma być „świadome, czynne i owocne”.
Uczestnictwo świadome
Człowiek w obecności Pana Boga uświadamia sobie, kim jest oraz co się dzieje w jego obecności. Chrześcijanin staje przy ołtarzu jako dziecko Boga, pamięta, że Bóg jest jego Ojcem. Jest to więc rodzinne spotkanie z Ojcem i braćmi. W czasie sprawowania liturgii staje on również przy Chrystusie Kapłanie, uczestnicząc w Jego kapłaństwie powszechnym i składa ofiarę.
Świadome uczestnictwo wymaga głębokiej wiary. Ona może tylko doprowadzić człowieka poza zasłonę znaków tam, gdzie jest obecny Chrystus i gdzie dokonuje On swego zbawczego dzieła. Chrześcijanin pouczony przez wiarę jest świadom tego, co się dzieje na jego oczach”, choć nie wszystko jest w stanie zrozumieć. Bez tej świadomości cała akcja liturgiczna nie ma dla niego żadnego sensu.
Kształtowanie tej świadomości wymaga stałej formacji. Ministranci podejmują ją nie tylko w ramach katechezy, choć pełni ona podstawową rolę. W swoich grupach wzrastają w wierze przez systematyczną pracę pod kierunkiem ich opiekuna.
Uczestnictwo czynne
„Aby uczestnictwo wiernych było bardziej czynne należy ich pobudzić do wykonywania aklamacji, odpowiedzi, psalmów, antyfon, pieśni, jak również czynności, czy gestów oraz przybierania właściwej postawy ciała. W odpowiednim czasie należy zachować także pełne czci milczenie” (KL 30). Ministranci mają jeszcze dodatkowe czynności do wykonania. Niestety, czynności te bardzo często zajmują ich do tego stopnia, że całkiem na drugi plan schodzi to wszystko, o czym mówi Konstytucja o Liturgii. Tymczasem śpiewanie pieśni, antyfon, odpowiedzi, psalmów należy w pierwszej mierze do ich czynnego uczestnictwa.
Wypełniana przez ministrantów funkcja ma pogłębić ich czynne uczestnictwo i dać szansę pełniejszego duchowego włączenia się w dzieło Jezusa Chrystusa. Bliskość zewnętrzna i spełniana posługa domaga się bliskości serca i pełniejszej gotowości do służenia braciom.
Uczestnictwo owocne
Owoce uczestnictwa w świętej liturgii zależą w dużej mierze od otwarcia się człowieka na łaskę. Bóg bowiem pragnie człowiekowi udzielać swych darów. Ważne jest więc skupie, gotowość na przyjęcie woli Bożej, gotowość wypełnienia powierzonych zadań. Przede wszystkim zaś potrzebna jest głęboka wiara i miłość do Chrystusa, Najwyższego Kapłana, który jak
o Jedyny pośrednik między Bogiem i ludźmi, składa swoją ofiarę na zbawienie świata.Postawa ministranta Bardzo ważny jest mój wygląd i postawa podczas Mszy św. Zadam sobie pytanie: Jak przychodzę ubrany do kościoła. Czy dbam o to jak stanę przed Panem Jezusem na Jego Uczcie ? Czy zawsze mam czyste ręce i ubranie ? A moja alba lub komża, czy dbam o nią ? To wszystko jest bardzo ważne. Ale najważniejsze jest to, jakie jest moje serce. Jaką mam duszę. Czy zawsze przystępuje do ołtarza z czystym sercem?
Dary ofiarne
W czasie ofiarowania darów ofiarujemy Bogu chleb, wodę i wino. Chleb i woda to zwyczajne rzeczy. Może nas dziwić, dlaczego nie ofiarujemy Bogu czegoś cenniejszego.
Chleb jest najczęściej spożywanym pokarmem. Jest on podawany na stół prawie przy każdym posiłku. Zabieramy go do szkoły lub do pracy jako drugie śniadanie. Gdy udajemy się w podróż, koniecznie zaopatrujemy się w niego.
Wino spożywamy wtedy gdy gromadzimy się, aby ucieszyć się z czegoś ważnego, np. urodzin, imienin, ślubu. Spożycie niewielkiej ilości wina poprawia samopoczucie i sprawia, że rozmowy lub zabawa stają się radośniejsze.
Woda też jest składnikiem pokarmu. Wszelkie napoje zawierają wodę np. soki, herbata czy mleko. Bez wody nasze mamy nie mogłyby przygotować wielu potraw np. ugotować zup, rosołów, ziemniaków … Wody używamy do zmywania brudów. Myjemy nią siebie, mieszkanie, ulice, pierzemy ubrania itd. Jak bardzo nieprzyjemne stałoby się nasze życie, jakie byłyby nasze ciała, ubrania, mieszkania gdyby przez pewien czas zabrakło wody. Bez wody wyginęłyby rośliny, zwierzęta, zamarłoby życie.
Chleb i woda to najbardziej potrzebne, najbardziej konieczne rzeczy do życia dlatego traktowane są jako symbole życia.
Wino uważane jest jako symbol radości życia.
Właśnie to co jest tak ważne dla naszego życia ofiarujemy Bogu jako nasze dary. Ta ofiara będzie pełna dopiero wtedy, gdy oprócz symboli, ofiarujemy również nasze życie, nas samych.
* KL – Konstytucja o Liturgii